Hoe kan het dat de beursen omhoog schieten, maar de economie in het slop zit? De Rode Lynx legt uit.
Van midden jaren ’90 tot 2000 waren de stijgende aandelenbeurzen een belangrijke motor achter de jubelstemming die er bij vele economische trendwatchers heerste. De stijgende aandelenbeurzen werden gezien als een teken van de gezondheid van het systeem. Toen de bel barstte richtte de aandacht zich wederom op de beurzen: hier kwam de neergang tot uiting. Idemdito vanaf 2008. Beurzen waren dagelijks nieuws. De NOS gebruikt voor goed economisch nieuws (al dan niet gefingeerd) op de achtergrond een groene, omhooggaande peil, die men associeert met de beurs; voor slecht economisch nieuws een rode neergaande.
De aandelenbeurzen symboliseren voor een belangrijk deel het kapitalisme. Hier worden de reuzen van het systeem, dat alles uitdrukt in geld, zelf uitgedrukt in geld. Machtige multinationals lijken mee te deinen op de golven van de markt, en zo een god (‘de economie’) boven hun te hebben. Als deze god goedgezind is, gaan de aandelenprijzen omhoog. Is deze god meer in een oudtestamentische bui, gaan de aandelenprijzen omlaag. Het is dan ook door de prijzen van de beurzen dat wij deze god kennen. De schriftgeleerden, zoals de statistische analytici, voorspellen zelfs wat de volgende stap van de god zal zijn. Prijzen worden in zijn algemeenheid ook gezien als een goede uiting van het evenwicht tussen vraag en aanbod. Dit toekennen van magische krachten aan prijzen is typisch aan het kapitalisme. Socialisten zouden naar de diepere processen moeten kijken.
De beurs is een bijzonder interessant spel, met al die krioelende kakkertjes die de Mammom dienen en schijnbaar ons lot in handen hebben. Ik zal niet zeggen dat er geen enkele relatie is tussen de zogenaamde ‘reële economie’ en de beurs. Maar de naam ‘graadmeter’ die vaak voor de beurs wordt gebruikt, verdient het niet. Op dit moment is er een wereldwijde hausse in aandelen. Dit betekent, volgens de gebruikelijke mystificatie van de aandelenbeurzen, dat het goed gaat. De Dow Jones, de belangrijkste beurs ter wereld, boekt het ene na het andere record.
Je zou zeggen, het gaat heel goed op de beurs, het gaat dus ergens goed met bedrijven etc. Deze stemming probeert men vanuit de bourgeois media er ook wel in te brengen. Ze proberen ons aan het consumeren te zetten, omdat ze denken dat dan de economie weer aantrekt. Dus krijg je de meest vage leugens voorgeschoteld. Zo wordt al jaren de facto gezegd ‘het gaat nu zo slecht, het kan eigenlijk niet slechter, dus het zal beter gaan, dus de economie zal groeien’, oftewel ‘we hebben de bodem van de crisis bereikt’. De stijgende beurzen worden ook gebruikt om er een beetje een tsjakka-gevoel in te krijgen. Nu sukkelt de AEX nog een beetje achter iedereen aan: in 6 maanden van 320 naar 350, eigenlijk bleef deze beurs bijna vlak over de afgelopen drie jaar. De AEX doet er ook niet echt toe.
Vroeger, toen de crisis nog echt begonnen moest, waren ook voor socialisten de aandelenbeurzen onderdeel van hun argumenten over waarom de crisis heftig zou worden, en kapitalisme achterhaald was en we op naar het socialisme moesten. Of voor reformisten, waarom neoliberalisme achterhaald was en we weer keynesiaans moesten worden. Nu heeft de Rode Lynx ook wel meegedaan met het gespeculeer over prijzen. ‘Hij gaat onder de 200, voor ‘ie weer omhoog gaat. 199 is het moment om te kopen’ zei ik, voornamelijk op basis van de psychologie aan aandelenbeurzen. Marxisten zouden dan ook goede speculanten zijn; het is alleen dat als je dat doet, je je klasse verraadt. Je haalt dan significant inkomen uit kapitaalbezit. Dus dat laten we maar even.
Het punt is dat deze logica van ‘beurs omlaag, kapitalisme in de shit’ zich ook tegen je keert: als de beurs weer omhoog gaat is kennelijk kapitalisme toch weer een gezond systeem. Sommige socialisten hebben wel volgehouden dat de beurs ècht nog wel omlaag zou gaan. Een kleine dip werd zo weer de voorbode van een opnieuw verdiepende crisis; oplevingen werden genegeerd. Zo maken we echter geen marxistische analyse, zo gooien we rooie verf over de kapitalistische logica.
Dus: waarom stijgen de aandelenprijzen? Het is eigenlijk heel simpel. Kapitalisten moeten iets met hun kapitaal. Ze willen zo veel mogelijk geld verdienen. Dus investeren ze daar waar ze het meest geld verwachten te verdienen. De krimpende economie biedt weinig vooruitzichten van grote winsten, dus bouwen ze weinig fabrieken hier. In plaats daarvan investeren ze het in de beurs. Dat drijft de beursprijzen. Dit wordt versterkt door de acties van de Japanse, Engelse en Amerikaanse nationale banken, die biljoenen aan geld hebben bijgedrukt. Dit geld moet ook ergens geïnvesteerd worden. En dat gaat voornamelijk naar de beurs. De aandelenprijzen zijn zo een teken van de ongezondheid van het kapitalisme in plaats van een teken van groei. Het geeft ook aan dat de steunmaatregelen zoals die getroffen worden op zijn best veel verspild geld zijn. En we weten nu dat de aandelenbeurzen een bel aan het opblazen zijn.
Ter vergelijking pakken we de Hang Seng uit Hong Kong erbij. In China is er ook een bel, namelijk in het vastgoed en grote infrastructurele projecten. Maar die laten we even buiten beschouwing. In het algemeen is het Chinese kapitalisme gezonder en is productie en investering winstgevender dan het Europese of Amerikaanse kapitalisme. Wat we daar zien is dan ook dat de Hang Seng na de grote klap die het maakte in 2008, zich zeer eigenaardig is gaan gedragen vergeleken met de Westerse beurzen. De Hang Seng heeft, ondanks dat het onderdeel is van de bloeiende Chinese markt, niet de stijging meegemaakt die de Dow Jones laat zien. Dat komt om deze simpele reden. Het is in China winstgevender om te investeren in productie dan in Europa of Amerika.
De beurzen laten dus wel iets zien, maar dan in een verholen manier. Kapitalisme is nog steeds ziek, de crisis is niet opgelost. Winstgevendheid blijft laag, en dat uit zich op het moment in een Westerse aandelenhausse. Banken maken op dit specifieke onderdeel grote winsten, want de steunpakketten gaan in de eerste plaats naar hun: zij kunnen lenen tegen effectief negatieve rente.
