Een van de vele gedocumenteerde executies door het aan Al Kaida gelieerde Al Noesra front
Een kameraad van me, Tayfun, heeft zich een aantal keer uitgesproken vóór een interventie in Syrië. Dat terwijl hij net als ik lid is van de IS en de IS duidelijk uitdraagt tegen een interventie in Syrië te zijn, in de IS publicaties De Socialist, Socialisme.nu en op een aantal acties en demonstraties. En toch gaat Tayfun er publiekelijk tegenin, met onderbouwing. Dat getuigt van een vertrouwen in de eigen overtuiging en een durf die iedere goede revolutionair kenmerken.
In het proces doet Tayfun (ik ben nog niet ingegaan op zijn standpunten) de IS en revolutionair-socialistisch links een dienst. Want hij laat zo zien dat de IS het niet à priori altijd met zichzelf eens is, en dat we al weten wat we ergens van vinden nog voor dat het gebeurd is. Hij laat zo zien dat wij bedenken wat we ergens van vinden in een gezamenlijke discussie, waarin afwijkende standpunten juist een uitgesproken rol hebben. Zo is zijn kritiek op de IS-lijn een onderdeel van het afbreken van de vooroordelen die er over de IS zijn, dat er vast dogma zou zijn waar we ons allemaal strak aan houden, en bovendien dat er een centrum is dat conformiteit kan afdwingen.
Langzaam zal ik nu toewerken naar de punten die Tayfun maakt en die in de discussie naar voren komen. De titel van zijn laatste artikel op dit punt is 'Pavlov bij Syrië'. Was dat maar waar, denk ik dan, dat links een Pavlov-reactie had op wapengekletter. In plaats daarvan heeft links aangevoerd door de sociaaldemocratie in de brede zin des woords de traditie opgebouwd om de eigen natiestaat te steunen als het gaat om oorlog, een traditie die (zou je kunnen zeggen) teruggaat tot het verraad van de SPD in 1914 toen die instemden met geld bestemd voor de Eerste Wereldoorlog. Bij tijd en wijle zijn alleen de revolutionair-socialisten anti-imperialisten, maar helaas: net zo vaak hebben (grote) delen van het revolutionaire socialisme imperialisme van de ene of andere vorm gesteund, zoals bijvoorbeeld het verovering van Oost-Europa door de USSR. Of China tegen Vietnam. Of in Angola. Enzoverder.
Een Pavlovreactie is er echter wel, en dat is die van het revolutionaire purisme, en dit is wel degelijk iets wat revolutionair links zich aan zou moeten trekken. Deze Pavlovreactie is ook nogal eens te vinden in het centrum van de IS. De revolutionair puristische reactie is het verklaren dat één standpunt aangaande Syrië de juiste is, dat het (niet geheel toevallig) het eigen standpunt is, dat dit bovendien het legitieme want orthodoxe standpunt is (onder verwijzing naar Lenins anti-imperialisme). Verder, dat (simpel gesteld) het niet delen van dit standpunt a) een verraad is van de Syrische revolutie en werkende klasse b) een verraad is van revolutie in zijn algemeenheid.
Met andere woorden, het is weer eens 1917 in ons hoofd, we staan nu letterlijk op de barricade in Sint-Petersburg: zwart-wit, ben je met ons, of ben je tegen ons? De heftigheid van de situatie in Syrië stuurt ons ook snel natuurlijk deze kant op. Zo wordt de burgeroorlog in Syrie nu ook uitgevochten over keukentafels, of vanachter computers. Verkeerde standpunt? Bloed aan je handen. Maar dat is niet hoe het werkt.
In de eerste plaats zijn wij niet in Syrie, en is er geen burgeroorlog hier gaande. We zijn gewoon brave activistjes, en proberen een grotendeels apathische werkende klasse in beweging te helpen. De situatie kon haast niet meer verschillen van Syrië. Tot bijzonder grote hoogte maakt het voor Syrië geen ene donder uit wat wij er van vinden, en dat legt ons een zekere bescheidenheid op in de discussie.
Anderzijds is het purisme stomweg verkeerd. Het is een punt dat ik eerder en vaker gemaakt heb hier op dit blog. Purisme laat mensen de vooroordelen over de IS geloven. Wat dat betreft dus sympathiseer ik meer met de kameraad die het heterodoxe standpunt maakt, dan met de kameraad die het orthodoxe standpunt maakt. Purisme schaadt de IS. Anderzijds is purisme niet historisch correct. Het is niet marxistisch om te zoeken naar een perfect standpunt, en dat te gaan verafgoden als een fetisj.
In de historische ontwikkeling is namelijk niet de kennis van het juiste pad doorslaggevend voor een de juiste revolutionaire ontwikkeling. Revolutionairen die dat vinden zijn geen marxisten maar Confucianen op zoek naar de Dao. Het lichtend voorbeeld is wat mij betreft als het gaat om heterodoxie altijd geweest de Parijse Commune: de oorlogsgezinde stroming, vóór de verdediging van Frankrijk, vóór de verheven culturele normen van Frankrijk en met name Parijs, was uiteindelijk de revolutionaire stroming.
In de dialectiek van de crisis van Parijs in 1870-1871 ontwikkelde zich een socialistische revolutie en ontwikkelden meer 'moderne' socialistische idealen; maar die idealen gingen niet vooraf aan de revolutie. Net zoals dat de Bolsjewieken in 1917 de macht konden nemen zonder kennis genomen te hebben van onze fijngevoelige postmoderne politieke correctheden. Net zoals dat genoeg revolutionairen van 1917 in de jaren er aan voorafgaand de oorlog steunden. Ook dit zou dus bescheidenheid in de discussie over Syrië rechtvaardigen.
Om nu even te gaan naar het werkelijke stuk van Tayfun. Een van de dingen die hij zegt is: 'Maar voor sommige – waaronder veel linkse - mensen lijkt 'anti-imperialisme' belangrijker dan het stoppen van genocidaal geweld.' De manier waarop oude socialisten met eeuwige waarheden de discussie over interventie inspringen is inderdaad sneu. Want er worden wel degelijk argumenten aangevoerd en die verdienen het om bestudeerd te worden. Met eeuwige waarheden leren we bovendien niets en wordt de dialectiek doodgeslagen.
Tayfun wijst op het verschil tussen Irak in 2003 en Syrië in 2013. Ik zal hier even verbatim een deel overnemen. Let van tevoren sowieso op de diepgang van deze opmerking: 'Assad heeft meer Arabieren vermoord dan Israël sinds 1948'. Dat slaat in als een bom.
'Maar goed, laat ik toch nog een poging wagen. Syrië in 2013 is geen Irak in 2003. Ik was tegen de militaire invasie in Irak. Die Amerikaanse inval sloeg helemaal nergens op. Ten eerste, zoals we allemaal weten, zijn er nooit massavernietigingswapens gevonden in Irak, hetgeen de aangevoerde reden was van Amerika om Irak binnen te vallen. In Syrië zijn massavernietigingswapens al meerdere keren gebruikt. Trouwens, je hebt geen chemische wapens nodig om massa's af te slachten, dat kan en gebeurt ook met conventionele wapens in Syrië: Russische Migs, helikopters en tanks voeren willekeurige bombardementen uit onder de bevolking. Hele wijken worden platgebombardeerd met het doel om mensen in het beste geval (sprekend vanuit een genocidale moraliteit) te doden of zodanig te terroriseren dat ze vluchten en nooit meer terugkomen.
Ten tweede vormde Irak in 2003 totaal geen bedreiging voor de regio. Het was een naar binnen gekeerd land, dat zwaar gebukt ging onder de sancties van de VN. We zien vandaag dat de Syrische burgeroorlog een overspill effect heeft in Libanon en Turkije. Het Syrische regime doet alles om aan de macht te blijven. Libanon is bijvoorbeeld nooit als een onafhankelijk land beschouwd en via Hezbollah heeft het regime zich altijd in de Libanese politiek gemengd. Dat werpt nu zijn 'vruchten' af, want Hezbollah’s tegenprestatie is een heuse militaire interventie in de Syrische burgeroorlog, waar mensen die nu zo tegen interventie zijn weinig reuring over hebben gemaakt.
Wat betreft Turkije is de politiek van het Syrische regime altijd steun aan de Koerdische PKK geweest. Nu Turkije onderhandelt met de PKK en eindelijk vrede lijkt te bereiken met de Koerden, speelt het Syrische regime de Alevitische en christelijke kaart (respectievelijk; het openlijk aanwakkeren van sektarische gevoeligheden via de Turkse oppositiepartij CHP (die een significante alevitische achterban heeft); het regime zinspeelt bewust op de angstgevoelens van de christenen door de horror van de Armeense holocaust uit 1915 op te rakelen, immers, "waren het niet de Turken die de Armeense genocide hebben gepleegd en die nu al die 'terroristen' van de FSA steunen?" Met andere woorden, dezelfde verdeel- en heerstactieken die het regime heeft overgeërfd van de Franse tijd (1919-1946) én intern gebruikt om overeind te blijven.
Last but not least, in 2003 was er in Irak geen burgeroorlog met meer dan 100.000 dodelijke slachtoffers (Assad heeft meer Arabieren vermoord dan Israël sinds 1948); meer dan 100.000 mensen die worden vermist (hoogstwaarschijnlijk dood of in overvolle martelkelders); 2 miljoen vluchtelingen in buurlanden en 6 miljoen internally displaced persons.'
Inderdaad, Irak lijkt niet op Syrië. Maar, dus? Dat brengt ons nog niet verder: het ontkracht slechts voor een deel de argumenten van de anti-imperialistische socialisten. Het is daarmee nog geen argument vóór interventie. Er zou verwezen kunnen worden naar andere oorlogen, maar hier is ook een gemengd beeld. Aan de ene kant zou men kunnen verwijzen naar Joegoslavië, waar (met veel goede wil) een interventie in zekere zin bijdroeg aan het beëindigen van een slachting.
Aan de andere kant zou men kunnen verwijzen naar de Tweede Wereldoorlog. De geallieerden voorkwamen niet een slachting, door de infrastructuur van de Holocaust te bombarderen (treinsporen): in plaats daarvan gingen ze meedoen aan de slachting, met als dieptepunten de bombardementen van Dresden en de kernbommen op Japan, waarvan bekend is dat deze waarschuwingsschoten waren in de richting van de USSR ter voorbereiding van de Koude Oorlog. Met dit als historische achtergrond zijn er toch wel zeer specifieke argumenten nodig waarom een interventie dus zou bijdragen aan het beëindigen van een slachting.
Dan is er nog een Pavlov-reactie die ik zie bij Tayfun zelf, namelijk, de activistische reactie. De activistische reactie bestaat uit het idee dat onrecht valt recht te zetten, altijd en dat dat ook de gezamenlijke verantwoordelijkheid is van activisten en, tsja wie niet, de mensheid in zijn algemeenheid. Waar een wil is, is een weg. Dit is geen ongezonde houding voor een socialist, maar soms lijdt het tot mijns inziens verkeerde conclusies, zoals het steunen van het idee van een interventie. Want soms is er gewoon geen mogelijkheid.
De activistische reactie heb ik in veel vormen gezien en gehoord. Zo was er een ramp in Birma, ik weet niet meer precies wat, een orkaan geloof ik. Vreselijk menselijk lijden, en het was op TV. Dus zegt een kameraad: wat gaat de IS hier aan doen? Ja weet ik veel, enorm tragisch: maar wat valt er aan te doen? Demonstreren tegen het weer? In dat geval zou je zeggen: eisen van de kapitalistische staat dat het een aantal boten volstouwt met tenten, kleren, eten en drinken, hoppa naar Burma en dat scheelt die mensen daar. Maar dat zou niet het lijden daar beëindigen. Want dat werd uiteindelijk voor een belangrijk deel veroorzaakt door factoren die buiten onze macht liggen: het gestoorde Birmese systeem zelf, dat een natuurlijke ramp een menselijke ramp maakte. Dat lag dus buiten onze macht: de middelen waren niet afdoende.
Maar dit bovenstaande verdraaid de situatie natuurlijk nog wel. Want het is niet zo dat wij burgers democratisch kunnen besluiten dat de staat dan belangenvrij een boot vol met goederen stuurt. Nee, ook dit is een werkelijke interventie. Hulp is altijd gebonden aan voorwaarden: onvoorwaardelijke hulp bestaat niet, omdat hulp een afhankelijkheidsrelatie creëert. Westerse regeringen zullen, zoals ze bij mijn weet bij alle hulp altijd hebben gedaan, politieke en of economische voorwaarden verbinden aan de hulp. Het steunen van die boot naar Burma, wat de meeste lezers bij de eerste lezing een goed idee gevonden zullen hebben, is dus steun voor een Westerse interventie.
Zo bezien is het dus onjuist om iedere interventie van de hand te wijzen: zo bezien moet je dus bij iedere interventie opnieuw beargumenteren waarom wel of waarom niet. Er is geen harde scheiding tussen bijvoorbeeld neokoloniaal militair ingrijpen in Afrika en progressieve ontwikkelingshulp aldaar, en de Nederlandse staat laat de twee bewust in elkaar overvloeien op het moment, door taken van defensie in het buitenland onder het kopje 'ontwikkelingshulp' te scharen.
Dus: wat is het uiteindelijke argument tegen westerse interventie in Syrië, uitgaande van de volgende doelstellingen: 1) Val van Assad bespoedigen 2) democratische en sociale ontwikkeling verstevigen 3) menselijk lijden verminderen ? Ik denk dat we hiervoor eerst nog een hele andere vraag moeten beantwoorden: kan de Syrische revolutie nog wel winnen? Dat is een beetje het hete hangijzer.
Het is een gevecht dat zeer onbevangen is aangegaan, dat is duidelijk. Er is een bekend marxistisch gezegde dat luid 'niets bloediger dan een verloren revolutie'. Dat is in dit geval helaas waarheid geworden. De macht om Assad om ver te werpen licht bij de werkenden en armen van Syrië. Maar nog voor dat zij in hun protesten zich goed en wel konden organiseren, en het regime voldoende aan legitimiteit en macht had verloren, greep Assad naar extreem geweld en duwde zo de revolutie naar het militaire vlak. En toen zat de revolutie, stomweg, in de shit. Toen was er geen mooie uitweg meer.
In mijn optiek was de revolutie toen nagenoeg verloren en was de kans dat hier onafhankelijke organisaties van werkenden de macht gingen grijpen nagenoeg verkeken. Het zou een bloedige burgeroorlog worden, waar beide kanten gruwelijkheden zouden begaan. De gifgasaanvallen zijn slechts één moment hier in. In zo'n burgeroorlog verdwijnen uiteindelijk ook tot op een bepaalde hoogte altijd noties van goed en kwaad, en spiegelen de kanten zich aan elkaar.
In de Nederlandse burgeroorlog, ook wel De Opstand genoemd, verdwenen ook noties van goed of kwaad, en werd het in zekere zin een wederzijdse slachting van machtswellustige blokken. De opstandelingen begingen gruweldaden, zoals standrechtelijke executies en plunderingen. Inwoners van de Zuidelijke Nederlanden schaarden zich in het begin van de 17e eeuw zo achter het bewind in Brussel, omdat die het best voor hun belang op leken te komen. Toen was de kans op een vereniging van Noord en Zuid nagenoeg bekeken, en daarmee de kans van een volledig slagen van de Nederlandse revolutie verkeken.
Maar tenminste was er toen een front, waarlangs men De Nederlanden kon opknippen in wat ongeveer Nederland en België zou worden. In Syrië is er geen front; er zijn niet twee partijen, maar vele. Het land opknippen zou slechts uitstel van executie zijn en wachten op nieuw conflict, afgezien van Koerdisch Syrië dat zich met Koerdisch Irak zou kunnen verenigen. De enige vrede zou een gewapende vrede kunnen zijn van die factie, die sterk genoeg is om alle andere er onder te houden. Dat is ofwel Assad met de steun van Iran en Rusland, ofwel bepaalde delen van de oppositie met de steun van de VS en hun bondgenoten. Hoe dan ook verliezen dan de werkenden, want de winnaars zullen van de situatie gebruik maken om Syrië te hervormen naar hun wensen, en oppositie de kop in te drukken. De oorlogsschade is niet ongedaan en de doden komen niet meer tot leven.
En dus is er stomweg geen oplossing, en zeker niet een waar wij voor kunnen demonstreren in de hoop dat de regering die uitvoert. Het beste zou nog zijn dat onze regering zich afzijdig houdt, en dat we als socialisten solidair zijn met werkers en socialisten die zich organiseren in Syrië, in de hoop dat zij iets van de organisatie overeind kunnen houden; dat we proberen wapentransporten richting de oorlog in Syrië tegen te houden, om een verdere escalatie tegen te werken. Ondanks onze Pavlov-reactie, dat er voor ieder probleem een oplossing is en dat het onze verantwoordelijkheid is om daarvoor te zorgen.
